Vorige week werden we allemaal opgeschrikt door twee berichten: de oorlog in Oekraïne en de gijzeling in Amsterdam in de Apple Store. Over dat laatste ontstond af en toe verwarring en discussie. Want wie gijzelde nu wie? Is de gijzelaar het slachtoffer of juist de dader? Ik zocht het uit voor jullie.
Gijzelaar heeft meestal de betekenis ‘iemand die gegijzeld wordt’. Een synoniem is gegijzelde. De uitvoerder van het gijzelen noemt men de gijzelnemer of gijzelhouder. De gijzelnemer liet twee gijzelaars vrij.
De betekenis van gijzelaar is vrij uitzonderlijk, want afleidingen op -aar hebben meestal de betekenis ‘persoon die de handeling verricht’, niet ‘persoon die de handeling ondergaat’. Sommige woordenboeken vermelden bij gijzelaar ook wel de actieve betekenis ‘iemand die gijzelt’, maar die betekenis is minder gebruikelijk. Een vergelijkbaar geval is martelaar. Vandaar waarschijnlijk die verwarring bij een aantal mensen.
De berichten in de media waren trouwens erg consequent, daar lag het niet aan. Want de dader werd netjes aangeduid als ‘gijzelnemer’ en het slachtoffer als ‘gijzelaar’ of ‘gegijzelde’. Ik werd wel nieuwsgierig naar de oorsprong van het woord ‘gijzelen’. Dus dat zocht ik ook op.
Het woord gijzelen en gijzelaar zijn al eeuwenoud! In 1346 werd er al geschreven over ghiseler ‘gegijzelde’, g(h)iselair ‘gegijzelden’ gijselaers ‘personen als onderpand’. Nog ouder is gisel ‘gegijzelde, persoon als borg, onderpand’: hi escet iemene gisel ‘hij (de rechter) stelt iemand borg’, dat citaat stamt zelfs uit 1237.
Gijzelaar is afgeleid met het achtervoegsel -aar van gisel, ‘gijzelaar, borg’, een woord dat de Germaanse talen waarschijnlijk als technische term aan het Keltisch hebben ontleend.
Inmiddels is de gijzelnemer overleden aan zijn verwondingen. Hopelijk houdt zijn slachtoffer geen blijvende trauma’s over aan de gijzeling. Want hoe oud het woord ook mag zijn en hoe interessant de oorsprong van het woord ook is, als het aan mij ligt wordt er niemand gegijzeld, gijzelt er niemand en wordt dit woord echt iets van heel vroeger!
